Na Rover is ook de staatssecretaris bezorgd over de drukte die er aan gaat komen in de treinen. Dat zei ze gister in WNL. NS kondigde die drukte in oktober 2015 zelf aan. De Staatssecretaris vraagt van NS nu om een plan om met meer treinen te komen. Dat plan zal er zeker komen, als het er al niet is. Aan het eind van dit stuk probeer ik u wat troost te bieden, aangezien er niet heel veel anders te bieden is op dit moment dan troost en doekjes voor het bloeden. Maar eerst wat inzicht. Hoe zit de vork in de steel? Even de feiten op een rij.

Aantal stoeltjes

Hoeveel stoeltjes zijn er eigenlijk op het spoor en wat is de verwachte ontwikkeling in de komende jaren? Als we kijken naar het aantal treinstellen, bakken* en stoeltjes in stoptreinen (alleen die staan in de tabel hieronder, er zijn ook nog zo’n 150.000 intercitystoelen) op het spoor, dan worden er nu bijna 48.000 rondgezeuld. In de spits, daarbuiten staan er veel stil. Van die 48.000 zitten er dik 42.000 stoelen in 221 stellen (oranje deel van onderstaande tabel) die voorlopig blijven. In het rode deel staat de Apekop waar het nodige over te doen is, aangezien die uit dienst gaat in tijden van schaarste. Dat zijn dik 5.000 stoelen in 41 stellen. In het groen blok staat de bestelling, die gaat 5 keer zoveel nieuwe stoeltjes brengen (dik 29.000) in 181 stellen, maar die zijn er nog niet.

Tijdlijn

De tijdlijn, (zie onder aan dit blog) laat een aantal dingen zien. Rond de tijd dat NS treinen had kunnen bestellen om op tijd te zijn voor de huidige piek (vier jaar tussen beslissing te bestellen en eerste levering), was er onzekerheid over het feit of NS de concessie nog wel zou hebben. Toen die onzekerheid weg was bestelde NS redelijk snel treinen. Het aantal treinen dat NS bestelde was te beperkt, aangezien bij bestelling nog niet duidelijk was hoe het zou gaan met de OV-Studentenkaart. Dat ging van afschaffen, naar kortingskaart voor HBO en WO, naar kortingskaart ook voor MBO’ers, naar gratis reizen ook voor MBO’ers boven de 18, naar gratis reizen ook voor alle MBO’ers. Een crescendo dus voor wat betreft het aantal te verwachten reizigers. Ook laat de lijn zien dat het uit dienst nemen van de Apekop niet voor niets is. De Inspectie Infrastructuur en Transport (verder inspectie) vindt de trein onveilig. Tenslotte laat de lijn zien dat treinleveranciers een zorgvuldige aanbesteding eisen, ook als dat wat langer duurt. Anders stappen ze naar de rechter, wat ook weer tijd kost.

OV-Studentenkaart

Wat is nu de rol van de OV-studentenkaart?** Tot 2012 hadden alleen de ongeveer 600.000 WO en HBO studenten recht op zo een kaart. Die gaf hen het recht gratis te reizen in een deel van de week (weekend of werkdagen) en met korting in het andere deel. Na discussies over afschaffing, stelt in 2012 het regeerakkoord van Rutte II dat  ook MBO studenten (ongeveer 490.000) dat recht krijgen, maar dat alle studenten voor een kaartje moeten gaan betalen; ze krijgen alleen nog maar korting. In 2015 krijgen studenten (MBO, HBO en WO) toch gratis reizen in weekend of op werkdagen, maar alleen als ze boven de 18 zijn. Dit leidt tot ongeveer 250.000 extra gratis reizende studenten (boven op de 600.000) met een kaart. Vanaf 2017 komen de MBO-studenten onder de 18 er ook bij, opnieuw ongeveer 250.000 studenten extra. Een groot deel van die studenten reist in de spits, onderweg naar en van school.

De 600.000 HBO en WO studenten reisden voor 2013 ongeveer 4,2 miljard van de 17 miljard kilometers die we samen reisden. Dat is dus ongeveer een kwart van alle kilometers. Vanaf januari 2017 zijn dat 1.100.000 studenten die zo maar eens 8 miljard kilometers zouden kunnen gaan reizen, vooral in de spits.

Dus…

Misschien had NS in 2012 iets eerder kunnen beginnen met het bestellen van treinen. In 2012 zit een gaatje van een aantal maanden. NS heeft op dat moment in ieder geval zekerheid dat ze het hoofdrailnet mogen blijven rijden. Maar een heel groot verschil had het niet gemaakt, omdat toen nog sprake was van een vermindering van de mogelijkheden van de OV-studentenkaart, in plaats van een uitbreiding. Het aantal treinen dat nu logisch is om te bestellen, is op dat moment nog niet duidelijk.

In de omgeving spelen dan een aantal externe aspecten die mede bepalen of NS die treinen wel nodig heeft:

• Tot 2012 is het niet zeker dat NS werkelijk de treinen op het hoofdrailnet mag gaan rijden. In de jaren daarvoor wordt dat steeds duidelijker, maar pas in 2012 valt het formele besluit. Mag je in zo’n situatie  van een spoorvervoerder verwachten dat deze voor dik € 700 miljoen treinen koopt?
• Er is een groei van het aantal reiziger op het hoofdrailnet. In de periode van 2004 tot 2013 is het aantal reizigers met 24% gegroeid. Zet die groei door?
• Het kabinet wil van OV-Chipkaart voor studenten in 2012 een kortingskaart maken, waarmee de studenten goedkoper kunnen reizen, wat tot de verwachting leidt van minder studenten in de trein (ongeveer een kwart van de reizigerskilometers), maar neemt wel de MBO’ers mee. Wat is het effect van de hogere kosten voor reizen (minder reizen) en de meer studenten (meer reizen)?
• In 2015 wordt de kaart officieel toch weer een kaart voor vrij reizen in het weekend of door de week. Met veel meer te verwachten studentenreizigers tot gevolg. Terwijl de treinen al lang en breed besteld zijn, waarschijnlijk niet genoeg voor de extra groep studenten.

In die omgeving spelen nog een aantal zaken die het snel oplossen van de gaten wat lastiger maakt voor de NS:

• Mag NS versneld treinen inkopen binnen de aanbestedingsregels? NS doet het bij Stadler, bovenop een lopend contract, terwijl de Fyra parlementaire commissie kritisch is over de haast van NS bij de V250 en de concurrerende bouwers er over naar de rechter stappen. Die bouwers trekken hun bezwaar een maand later weer in. De NS krijgt dit dan ook voor elkaar.
• De Inspectie vindt de Apekop niet veilig. De draaistellen zijn te licht en de trein mist een “koeienvanger” om auto’s weg te duwen bij een botsing. Dat stelde de inspectie al vast in 2008. NS moet de treinen afschrijven, maar heeft nog geen haast. Waarschijnlijk houdt NS ze dan ook nog even in dienst. Inmiddels heeft hun betrouwbaarheid wel te lijden gehad.
• Hoe lang moet het proefbedrijf zijn voor de nieuwe treinen? De druk op NS is nu om de nieuwe treinen zo snel mogelijk te gaan gebruiken met reizigers er in. De druk is er ook (vanuit de Parlementaire Enquetecommissie Fyra) om het testen in proefbedrijf zeer gedegen te doen. Dat alles zou wel kunnen leiden tot de situatie van overvolle treinen in dienst en lege treinen en naast in het proefbedrijf. Toch blijft een uitgebreid proefbedrijf een verstandige, volwassen, maar moeilijk te verkroppen keuze.

Het laatste voorbeeld illustreert goed de lastige positie waarin NS zit.

• Een lang proefbedrijf leidt tot betere betrouwbaarheid als ze eenmaal met reizigers rijden, maar gedurende het proefbedrijf zijn minder stoeltjes beschikbaar terwijl de treinen wel rondrijden: boze reizigers. Een kort proefbedrijf leidt tot meer zitplaatsen beschikbaar, maar waarschijnlijk wel tot treinen die geregeld uitvallen: boze reizigers.
• Als NS treinen bestelt als de concessie nog niet zeker is neemt het bedrijf grote financiële risico’s: boze aandeelhouder, namelijk de minister van Financiën. Als NS pas treinen koopt als de concessie zeker is: boze reizigers.
• Als NS de Apekop houdt: boze inspectie. Als NS de Apekop wegdoet: boze reizigers.
• Als NS snel extra treinen koopt scherend langs de regels van de aanbestedingsregels: boze treinbouwers. Als NS langzamer extra treinen koopt: boze reizigers.
• Als de OV-Studentenkaart niet wordt uitgebreid: boze studenten. Als de OV-Studentenkaart wel wordt uitgebreid: boze studenten, die samen met de andere reizigers in de spits mopperen over de volle treinen.

Maar NS is niet zielig. Elk bedrijf, zeker in de publieke sector, heeft met dergelijke lastige afwegingen te maken. En de Parlementaire Enquêtecommisie Fyra zei het helder: de positie van de reiziger mag veel centraler in dergelijke beslissingen. Het feit dat allerlei partijen het speelveld van NS conditioneren betekent dat ook treinbouwers, de inspectie, de staatssecretaris, de Tweede Kamer meer aan de reiziger moeten denken. En als reiziger is het verstandig om niet net te doen alsof alleen de capaciteit, het hebben van je stoeltje, er toe doet; dat scheelt stress. Een stoel is belangrijk, maar ook veiligheid, betrouwbaarheid, prudent omgaan met belastinggeld, en de mogelijkheid om naar school te reizen zijn belangrijk. Iets meer stoïcisme, zou ik zeggen. Ik wens het ook mezelf toe.

Tot slot

Het wordt druk in de trein, vooral met studenten. En dat is het gevolg van veel goede bedoelingen, met op de korte termijn een tragische uitkomst. De coalitie wil MBO’ers ook een OV-Studentenkaart bieden. De staatssecretaris wil de concessie voor het hoofdrailnet niet zomaar aan NS geven, zodat het bedrijf scherp blijft. De inspectie stelt vast dat de Apekop niet veilig is. De concurrerende treinbouwers eisen een nette aanbesteding en de parlementaire enquête Fyra is het daarmee eens. Ook een gedegen proefbedrijf wordt van groot belang geacht. CAF en Stadler bouwen wat ze kunnen, maar dat is niet snel genoeg. En het aantal reizigerskilometers groeit gestaag. NS doet verwoede pogingen al die touwtjes aan elkaar te knopen, bestelde best vlot treinen, maar slaagt er toch maar matig in om iedereen een stoeltje te geven.

Misschien is het rare wel dat we ons zo druk lijken te maken om stoptreinen. Dat lijkt vooral te komen omdat de Apekop uit dienst zou worden genomen, wat onverkwikkelijk is op het moment dat er treinen te kort zijn. Maar er komen veel stoptreinen bij op de iets langere termijn. Het kan maar zo dat de echte pijn op die iets langere termijn gaat zitten bij de intercity. NS schoof 50 dubbeldekker stoptreinen met in totaal 24000 stoeltjes door naar een rol als intercity. Of dat genoeg gaat zijn moeten we nog ontdekken.

Misschien moet u dit blog bij de hand houden, als troost, als u volgend jaar moet staan in een stoptrein. Kennis is tenslotte troost. Er komen mooie nieuwe treinen aan. U moet het de in 2016 doen met het verlangen naar die trein. Daarom maar al vast een filmpje van NS over die trein om te dromen. Ik wens u een stoïcijns 2016.

Tijdlijn

• 1966:
  – Plan V (Apekop) komt in gebruik
• 1983
  – NS begint met vervanging Apekop
• 2005
  – NS doet een eerste order voor de SLT voor 35 stuks ter vervanging van Apekop en SGM
• 2007
  – NS plaatste een eerste vervolgorder SLT
• 2008
  – De Inspectie Infrastructuur en Transport geeft aan dat Apekop materieel onveilig is, met te lichte draaistellen en het ontbreken van een koeienvanger. Dit naar aanleiding van een ontsporing bij Coevorden. NS besluit de trein over de komende jaren uit dienst te gaan nemen
• 2009
  – De eerste SLT, besteld in 2005, komt in bedrijf
  – NS plaatst een tweede vervolgorder, die brengt het totaal aantal bestelde treinen op 121 stuks
  – FMN biedt het kabinet een alternatief plan om treinen te gaan rijden op het hoofdrailnet, dus niet door NS
• Januari 2012
  – Gunning van het hoofdrailnet aan NS. NS nu zeker van het rijden van treinen op het hoofdrailnet tussen 2015 en 2025
• Oktober 2012
  – Het Regeerakkoord voor Rutte II stelt dat de openbaarvervoerkaart voor studenten een kortingkaart in 2015 wordt, die ook beschikbaar komt voor scholieren in het MBO
• Mei 2013
  – NS heeft programma van eisen voor de nieuwe treinen klaar en de aanbesteding voor nieuwe treinen start
• Mei 2014
  – Na aanbesteding wint Stadler het contract met NS voor 6 treinen voor de lijn Gouda – Alphen aan den Rijn
• Juni 2014
  – Extra treinen besteld bij Stadler, aansluitend bij een lopende bestelling
  – Fyra enquetecommissie houdt de treinaankoop van NS kritisch tegen het licht
• December 2014
  – NS gunt contracten aan CAF (118 treinen) en contract Stadler opgehoogd (58 treinen), ter waarde van €510 miljoen en €280 miljoen euro respectievelijk
  – Alstom en Bombardier vechten de contractuitbreiding voor Stadler aan
• Januari 2015
  – Het kabinet beslist definitie dat de OV-studentenkaart toch gratis reizen blijft bieden, door de week of het weekend. Daarbij wordt die voorziening uitgebreid naar scholieren op het MBO onder de 18 jaar
• Maart 2015
  – Een Plan V ontspoort in Teuge. Daarbij komt een automobilist om het leven. Er wordt in de media opnieuw verwezen naar het rapport van de Inspectie Infrastructuur en Transport in 2008 dat bedenkingen uit bij de Plan V
• Oktober 2015
  – NS kondigt zelf aan dat het druk wordt in de trein in 2016
• December 2015
  – Staatssecretaris Dijksma vraagt van NS een plan voor het oplossen van de drukke treinen, voor de kerst.

*Het aantal bakken is het aantal stukken waaruit het treinstel bestaat. De meeste stoptreinen hebben een korte (met minder bakken) en een langere (met meer bakken) versie.

**Dat is geen kaart meer maar een reisrecht, dat de studenten op hun OV-Chipkaart kunnen laden, maar dat is voor de preciezen.

Be Sociable, Share!

•