Roel Berghuis, van de FNV, was boos over de markt. We boden hem een boek aan om wat nuance te bieden. Zijn antwoord was dat de markt geen nuance verdiende, het was kennelijk gewoon slecht. Onderwijl presenteerde Siim Kallas, van de EU, het vierde spoorpakket. De markt zou de spoorwereld gaan redden. Waarom? Omdat meer markt altijd goed is.
Soms is het frustrerend als wetenschapper in de spoorsector. Er is een meta-oorlog gaande over iets simpels als concurrentie. Het zou het ultieme kwaad zijn of het onfeilbare goed. Terwijl het niets anders is dan dat je af en toe kan kiezen, tussen vervoerders, treinenbouwers, onderhoudsbedrijven, schoonmaakbedrijven, koffiezetters op het station. En dat kiezen kan helpen om er geregeld voor te zorgen dat je leverancier er geen potje van maakt. Zo simpel is het.
In Nederland is de spoorsector gesplitst tussen ProRail die over de sporen gaat en NS en andere vervoerders die over de treinen gaan. Zo hebben we met zijn allen de mogelijkheid om voor een andere vervoerder te kiezen als er de huidige er een potje van maakt. Dat is mooi. Samenwerking bij verstoringen is zo weer wat lastiger, dat is niet mooi. De mogelijkheid tot markt kan helpen, ware het niet dat de Europese Unie nogal precieze eisen stelt voor dat kiezen van een ander. En die eisen maken kiezen voor een betere knap lastig en dat leidt vaak tot kiezen voor de goedkoopste. De dossiers rond de Fyra en het onderhoud op het spoor laten daar de gevolgen van zien.
Het vierde pakket spoor van de Europese Unie stelt de eisen voor concurrentie ten aanzien van het vervoer over spoor allemaal nog scherper. Nu kunnen we nog zelf besluiten om de vervoerder die we hebben te houden als die het goed doet, maar de commissie wil verder. Brussel vindt dat we regelmatig een ander moeten kiezen. Dat is kennelijk gewoon beter. Bij de presentatie van het pakket wordt nergens melding gemaakt van de problemen die ProRail en NS hebben gehad om bij verstoringen hun zaken een beetje op orde te krijgen. Of soortgelijk gedoe elders.
Boven de hoofden van de spoorsector woedt een metaoorlog. Mannen die elkaar bestoken met weinig gefundeerde claims over het goed en kwaad van concurrentie en de markt. Dat is niet erg zolang ze er op een verjaardag een borrel bij drinken. Maar dit zijn mannen met grip op het spoor. Ze kunnen met hun simpele schema’s van goed en slecht de sector beschadigen door de markt als panacee te pushen of de sector in stakingsgolf te storten omdat de markt altijd slecht zou zijn.
We doen zelf ook onderzoek naar marktwerking en concurrentie om het spoor. Het splitsen van spoorwegen voor meer concurrentie verklaart de verschillen in prestaties van spoorwegbedrijven nauwelijks, negatief niet en positief niet. Wel is er altijd een relatieve dip als het allemaal weer anders moet.
Het Nederlandse spoor doet het voorlopig goed vergeleken bij de Europese collega’s, zelfs bij winterweer. Al kan alles natuurlijk beter. Ik hoop dat de heren Berghuis en Kallas hun welles-nietes spelletje aan de borreltafel zullen voortzetten. Ik ben net jarig geweest, anders had het op mijn feestje gemogen. Dan kunnen de mannen en vrouwen van het spoor weer gewoon goed treinen rijden en als ze er een potje van maken kunnen we kiezen voor iets beters.
Dat ligt er aan. Op de lange termijn en grote schaal heb je gelijk. Als je als Nederland eenmaal het hoofdrailnet aan DB hebt gegund is er geen eigen nationale spoorvervoerder meer. Dan zal de volgende misschien SNCF zijn, waarbij je moet hopen dat de markt niet te ver consolideert of verdeelt wordt.
Mijn pleidooi is juist tegen categoriale redenering: marktwerking is slecht of goed. Als we vervoer op delen van het spoor (zoals nu de regionale lijnen) mogen aanbesteden blijft er druk op de zittende vervoerder. Het paradoxale is dat mogen dreigen met aanbesteding misschien het het gebruik van de aanbesteding onnodig maakt. En precies die slimme optie zitten beide heren met hun welles-bietes in de weg.
Aangezien alle vervoerders staten als eigenaar hebben ben ik bang dat er straks weinig keuze overblijft [Frankrijk (Keolis, Veolia. SNCF), Duitsland (DB)]. Kijk naar DB Schenker in de goederenmarkt, dit is DB zijn grootste inkomstenpost op dit moment. Met een sterke financiering vanuit de Duitse regering hebben ze hun marktpositie kunnen verwerven. Denk je dat het openen van het spoornet op de lange termijn goedkoper is en dat er dan nog veel te kiezen valt?